Ham – pierwsza małpa w kosmosie 1957-1983
"Małpy w kosmosie" żartobliwie nawiązują do samych początków amerykańskiego programu kosmicznego, a konkretniej jego pierwszego bohatera. Nazywany "Johnem Glennem wśród małp", szympans Ham wystartował z przylądka Canaveral 31 stycznia 1961 i przebył 155 mil, lądując bez szwanku w wodach Atlantyku. W nagrodę za męstwo otrzymał... jabłko.
Niezwykła przygoda Hama rozpoczęła się w Kamerunie. 3-letni szympans został przewieziony z rodzimej równikowej dżungli do ośrodka Alamogordo w górach Sangre de Cristo w Nowym Meksyku. Tam, wraz z 5 innymi wybranymi szympansami, poddano go gruntownemu szkoleniu, przygotowującemu małpy do kosmicznych misji. Jego imię jest skrótem od nazwy laboratorium Holloman Aerospace Medical Center, mieszczącego się w bazie wojskowej Holloman, gdzie przeprowadzono badania.
Z obawy przed ryzykiem, jakie wiązało się z podróżami w kosmos, NASA postanowiło wysłać w pierwszą misję szympansa, który miałby przetrzeć szlak dla ludzkości. Ham i jego koledzy zostali wybrani ze względu na ich psychologiczne podobieństwo do ludzi oraz wysoki iloraz inteligencji. Szympans wyselekcjonowany do historycznego lotu suborbitalnego Mercury-Redstone miał w trakcie misji obsługiwać dźwignie, co pozwoliło naukowcom sprawdzić aparaturę pokładową w momencie startu, w stanie nieważkości i podczas powrotu na Ziemię.
Szkolenie rekrutów było wyjątkowo trudne. 20 treserów i specjalistów z dziedziny medycyny nadzorowało naukę obsługi sterów Mercury Redstone w wykonaniu małp. Do ich zadań należało pociągnięcie za dźwignię, znajdującą się po prawej stronie, gdy błyskało białe światło oraz lewej, po zapaleniu się niebieskiej lampki. Nagrodą za poprawne wykonanie manewru była bananowa kulka.
Po przejściu szkolenia, szympansy zostały przewiezione na przylądek Canaveral na Florydzie. W poprzednich lotach brały udział inne zwierzęta, w tym mniejsze człekokształtne, ale zawsze pełniły jedynie funkcję pasażerów kapsuły. Tylko jeden szympans mógł zostać wybrany do epokowego lotu, a sympatyczny, lubiący skupiać na sobie uwagę Ham okazał się idealnym kandydatem.
Start oraz wejście w przestrzeń kosmiczną przebiegły bez usterek, paliwo statku spalało się jednak dużo szybciej niż się tego spodziewano. W wyniku tego Ham poleciał 100 mil dalej niż planowano, a po 2 minutach zapasy paliwa Mercury-Redstone wyczerpały się. Ham wytrzymał grawitację o sile 14,7 G, czyli o 3,3 G więcej niż się spodziewano (G – stała grawitacyjna).
Pomimo zawrotnej prędkości lotu Ham wykonywał swoje zadanie w skupieniu i z godną podziwu precyzją. Skuteczność obsługi dźwigni okazała się jedynie nieznacznie niższa od tej zarejestrowanej na Ziemi. Skafander pozwolił szympansowi przetrwać zarówno chwilowy spadek ciśnienia w kabinie, jak i około 7 minut w stanie nieważkości.
Kwadrans po starcie kapsuła wodowała w Atlantyku. Woda wdarła się do środka pod wpływem siły uderzenia, ale szympans został wyciągnięty na pokład oczekującej na niego jednostki z zaledwie otartym nosem. Po badaniach Ham okazał się zmęczony, lecz w pełni zdrowy. Z typową dla siebie pogodą ducha pozował do zdjęć z marynarzami, którzy go wcześniej wyłowili, a następnie ze smakiem skonsumował wręczone mu jabłko.
Po sukcesie swojego lotu Ham stał się międzynarodową gwiazdą, trafił na okładkę magazynu LIFE. Dane zebrane podczas lotu Mercury Redstone pozwoliły astronaucie Alanowi Shepardowi udać się kilka miesięcy później w podobną misję na pokładzie Freedom 7.
Po wykonaniu swojego zadania, Ham przeniósł się na 17 lat do waszyngtońskiego zoo. Był oczkiem w głowie zwiedzających, ale spotykał się z wrogością ze strony innych szympansów. Jak wiele "ludzkich" gwiazd, z trudnością przystosowywał się do codziennego życia.
Po przeprowadzce do Północnej Karoliny odnalazł szympansicę, z którą żył do końca swoich dni, 19 stycznia 1983 roku. Spoczął w Alei Sław programu kosmicznego, znajdującej się w Almogordo.
