Konrad Szołajski o "Operacji..."
Pomysł na film Operacja KOZA narodził się w latach 80-tych, kiedy wraz z kolegami z reżyserii marzyliśmy, jakie kino będziemy robić w przyszłości. Wiedziałem jedno: żaden z nas nie miał ochoty naśladować poprzedników. Tzw. kino moralnego niepokoju, które kiedyś lubiłem, to był podręcznik socjologii przełożony na obrazki.
W ogóle w Polsce panuje przekonanie, że film musi być dramatem społecznym, którego bohaterowie to nie ludzie z krwi i kości, tylko personifikacje idei, dylematów politycznych i moralnych. Operacja KOZA stanowi swoisty bunt wobec takiej postawy.
Niestety, w latach 80-tych realizacja niekonwencjonalnych pomysłów nie była łatwym zadaniem (zresztą dziś jest to także spory problem). Pamiętam swoją ówczesną fascynację kabaretem Monty Pythona, a także "kinem nowej przygody", filmami Spielberga i Lucasa... W 1984 roku zainspirowany powieścią Bułhakowa nakręciłem film o potworze, który wykluwa się z jaja znalezionego w Andach. Na dobrą sprawę był to pomysł - toute proportion gardée - jak w Jurassic Park Spielberga. Niestety dysponowaliśmy środkami wystarczającymi na kilkanaście dni zdjęciowych realizowanych we Wrocławiu...
Jeśli chodzi o "Kozę..." to w pierwotnym zamierzeniu akcja filmu miała rozgrywać się w latach 30.; bohaterami byli hitlerowska agentka i... żydowski naukowiec. Opowiadając śmieszną historyjkę chciałem przy okazji pokazać trochę polskiej paranoicznej rzeczywistości - tej historycznej, ale kojarzącej się ze współczesnością. Marzyło mi się, że trochę zażartować z hurra-patriotycznej tradycji, komunistów, faszystów, legionistów i w ogóle wszystkiego, co było do wyśmiania w dwudziestoleciu międzywojennym, a co odbijało się dalej czkawką w naszej świadomości. Pomysł dojrzewał kilka lat. W tym czasie wyjechałem za granicę, mieszkałem i pracowałem w Anglii - w końcu po 1989 roku wróciłem jednak do kraju. Zacząłem wtedy ponownie myśleć o realizacji "koziego" projektu.
Najpierw jednak nakręciłem współczesną satyrę polityczną - Człowieka z.... W 1993 roku odbyła się premiera tego filmu; mimo wielu niepochlebnych recenzji, mieszających z błotem zarówno utwór, jak i mnie samego, Człowiek z ... przypadł do gustu Jackowi Fuksiewiczowi, szefowi FILM+, który zaproponował mi współpracę przy realizacji kolejnego projektu. Razem z Pawłem Mossakowskim przejrzeli kilka moich skryptów i wybrali właśnie Operację KOZA. W tym czasie byłem związany z Łódzkim Centrum Filmowym, które miało być producentem filmu. Niestety, pomysł nie spodobał się w Komitecie Kinematografii.
Dodatkowo wokół mojej osoby wytworzyła się "szczególna" atmosfera, jako że ośmieliłem się kpić z kinematograficznych a nawet narodowych świętości. W efekcie odrzucono mój projekt z wielkim hukiem, podobnie jak kilka innych, w tym "Uzdrowiciela", notabene wyselekcjonowanego w ubiegłym roku przez Sundance Film Institute na warsztaty scenariuszowe w Budapeszcie.
Tymczasem Człowiek z... zainteresował Francuzów. Telewizja ARTE zakupiła i wyemitowała film z dubbingiem, co czyni rzadko - zwykle zadowalając się tłumaczeniem w postaci napisów... Przed projekcją wystąpił na antenie Daniel Olbrychski i bardzo film pochwalił...
Wreszcie dzięki FILM+ scenariusz Operacji KOZA trafił na selekcję warsztatów Equinoxe.
A co to jest właściwie Equinoxe? Otóż dwa razy do roku w pięknym zamku, przy którym Wilanów wydaje się niepozornym budyneczkiem, spotykają się wybitni scenarzyści z całego świata i udzielają wskazówek w sprawach dotyczących zarówno artystycznych, jak i finansowych zagadnień poszczególnych projektów wybranych z setek propozycji. I ku mojemu wielkiemu zaskoczeniu mniej więcej w tym samym momencie, w którym Komitet Kinematografii odrzucił Operację KOZA, na Equinoxe uznano mój projekt za najlepszy z Europy Wschodniej. Pojechałem więc do Francji i poznałem tam kilku wspaniałych ludzi, takich jak Zachary Sklar, scenarzysta Olivera Stone'a czy nestora amerykańskiego kina Franka Piersona. Wiele też nauczyłem się od Sachy Adabachiana, rosyjskiego autora pracującego we Włoszech i Francji, scenarzysty Michałkowa i Konczałowskiego...
Doradzili mi oni kilka zmian w "Operacji...". Zasugerowali m.in., abym odciął się w filmie od politycznych dywagacji, ponieważ nie interesują one widowni, która przyjdzie do kina po to, aby się po prostu dobrze zabawić. Dali wiele konkretnych wskazówek warsztatowych dotyczących sposobu budowania postaci, akcji, tempa etc.
Napisałem zatem prawie od nowa cały scenariusz, który został przez Jacka Fuksiewicza przyjęty. Jednak znowu realizacja Operacji KOZA opóźniła się blisko rok ponieważ CANAL+ czasowo zawiesił finansowanie produkcji polskich filmów.
Nie ma jednak tego złego, co by na dobre nie wyszło, bo w końcu dochodzi do zdjęć a Komitet Kinematografii, który tak nieprzychylnie potraktował pierwszą wersje scenariusza, teraz wykłada znacznie więcej pieniędzy, niż wcześniej zamierzał.
Większość zaproszonych do pracy aktorów znam z moich poprzednich filmów. Wiedziałem niemal od początku, że Wierę zagra Ewa Gawryluk, pułkownika Krępskiego - Krzysztof Kowalewski, jego żonę - Stanisława Celińska, córkę - Edyta Jungowska.
I wreszcie po raz pierwszy miałem przyjemność pracować z Olafem Lubaszenką, który wydaje mi się stworzony do roli Adama, a jednocześnie okazał się znakomitym pomocnikiem przy skracaniu tekstu i pisaniu dialogów.
