Jeden z uczniów gimnazjum męskiego, Adaś Cisowski, chłopiec szlachetny o umyśle przenikliwym, wyróżnia się nadzwyczajną umiejętnością logicznego myślenia. Z tej racji nazywany jest przez kolegów Szatanem. Poznajemy jego rodzinę: ojca lekarza, czułą mamę i szalone, dużo młodsze rodzeństwo. Widzimy też, że myśli Adama biegną ku gimnazjum żeńskiemu, gdzie króluje piękna, wysportowana i niezwykle pewna siebie Zofia Górska. Akcja Szatana... toczy się podczas wakacji w starym pałacu, gdzieś na polskiej prowincji. Adaś wpada na trop skarbu, ukrytego gdzieś w okolicy przez żołnierza napoleońskiego. Nie wie, że na podobny trop wpadła szajka niebezpiecznych przestępców.

Koledzy korzystają z pomocy sprytnego Adama w wielu sprawach. Między innymi Szatan ułatwia im przygotowanie się do lekcji historii, odkrywa bowiem metodę odpytywania stosowaną przez profesora. Przypadek sprawia, że chłopiec zmuszony jest ujawnić przed belfrem swój szczególny talent. Po solennym załatwieniu kwestii związanych z nauką Adam nieoczekiwanie zostaje poproszony przez profesora o pomoc. Chodzi o zbadanie tajemniczej sprawy rodzinnej. Adaś decyduje się na wyjazd latem na Wileńszczyznę, do rodziny Profesora. A czyni to tym chętniej, że poznaje siostrzenicę nauczyciela, uroczą Wandę o fiołkowych oczach.

Państwo Cisowscy postanawiają także młodsze dzieci z opiekunkami wysłać na wakacje w pobliże majątku, do którego zaproszony został Adaś. Chłopiec poznaje rodzinę profesora w Bejgołach i historię tajemniczych najść na stary dom, w którym szczególnym zainteresowaniem pewnego Francuza cieszyły się drzwi. Adaś odkrywa kryjówkę jakiegoś intruza i zostaje brutalnie napadnięty.

Adaś, rekonwalescent z podejrzeniem wstrząśnienia mózgu, nie przestaje intensywnie myśleć. Szuka starych zapisków. Na strychu odnajduje informację o Francuzach, wracających spod Moskwy, o napoleońskim oficerze i żołnierzu i o czymś cennym, co ukrył umierający oficer.

W Bejgołach zjawia się podejrzany malarz, zachowuje się arogancko wobec Adasia i ucieka z bezcennymi zapiskami. Chłopiec postanawia ostentacyjnie odjechać i powrócić po kryjomu, dla łatwiejszej obserwacji zbira. Udaje się do rodzeństwa, a tam guwernantka dzieci prosi go o pomoc w przetłumaczeniu listu, który przyniósł jakiś nieznajomy. Tak oto do rąk Adasia trafia list francuskiego oficera, a w nim zaszyfrowana wiadomość, prowadząca do cytatu z Dantego, w którym mowa o tajemnicy ukrytej „na odrzwiach bramy”. Adaś śledzi człowieka, który zgłosił się po przekład listu: fałszywego malarza. I zostaje przez niego schwytany.

Adam zostaje uwięziony w piwnicy, gdzie przetrzymywany jest też ranny Francuz. Nieoczekiwanie uwalniają ich harcerze pod wodzą kolegi Adama, Stasia Burskiego, naprowadzeni na trop przez Anulkę Cisowską i Ignasia, syna właścicielki letniska. Uciekają podczas burzy; Francuz ratuje przed utonięciem małego harcerza. Francuz i Adaś zostają ukryci u miejscowego księdza. Opowieść księdza Kazuro o sposobie transportowania chorego naprowadza Adasia na trop poszukiwanych drzwi. Otóż, młodego księdza, rannego w powstaniu styczniowym, ułożono na drzwiach wyjętych z pobliskiego domku. Te drzwi zostały potem umieszczone w kościele. Ksiądz Kazuro pokazał je Adasiowi. Pod żelaznym okuciem znaleźli kolejną tajemniczą wskazówkę.

Następuje radosne spotkanie profesora i jego rodziny z zaginionym i jego rodzeństwem oraz z harcerzami. Adaś zwodzi złoczyńców, głośno zwołując przyjaciół na miejsce ukrycia skarbu. Chudy bandzior, grożąc bronią, zabiera wykopaną przez chłopców starą skrzynkę, nie wiedząc, że uchodzi z niczym. Wkrótce do Adasia i reszty dociera gazetowa wieść o aresztowaniu mężczyzn, którzy pobili się o zardzewiałe żelastwa. Tymczasem Adaś odnajduje drogę do prawdziwego skarbu – klejnotów. Przybysz z Francji pozostawił je w Bejgole. Teraz rodzina profesora jest zabezpieczona, a Adaś i Wanda mają przede wszystkim siebie.