Pressboki

Cała prawda o Rozpustniku. Kim był John Wilmot?

Życie na krawędzi, wieczne hulanki bez troski o jutro i radosne łamanie kanonów sztuki i zachowania – krótkie, ale przez to nie mniej pasjonujące życie Johna Wilmota niewiele odstaje od losów takich gwiazd poprzednich dekad jak Jimiego Hendricksa, Lenny’ego Bruce’a czy Johna Belushi. Jednak w czasach monarchii absolutnej i ściśle skodyfikowanych norm obyczajowych, jego skandaliczne zachowanie stało się wyjątkowym symbolem apetytu na życie, którego nie sposób okiełznać.

Urodzony w 1647 roku, John Wilmot był synem pierwszego hrabiego Rochester. Od małego wykazywał się niebanalną błyskotliwością i już w wieku 12 lat rozpoczął naukę w Oksfordzie, gdzie, jak przyznawał, „zakosztował w rozpuście”. Udział w morskich bitwach z Holendrami rozsławił go w Europie jako niezwykle światłego i groźnego bluźniercę. Niedwuznaczne wiersze i sztuki jego autorstwa szokowały ówczesną krytykę, ale łamiąc konwencje stały się później inspiracją dla takich twórców jak Defoe, Tennyson czy Voltaire.

Sława Wilmota sięgnęła szczytu, gdy pisarz trafił na dwór Karola II, znanego ze swojej tolerancji, pogody ducha i zamiłowania do sztuki. Pomimo swojej postępowości, król nie był jednak w stanie pogodzić się z obraźliwymi uwagami i żartami, w jakie obfitowały dzieła jego protegowanego, nie wspominając nawet o jego licznych seksualnych ekscesach i śmiałej krytyce samego monarchy. Rochestera rozsławiło również porwanie jego przyszłej żony, wówczas nastoletniej Elizabeth Malet, za które trafił do więzienia w Tower. Po wybłaganej u króla łasce i zwolnieniu z aresztu, Wilmot poślubił swoją młodą ofiarę.

Za umiłowanie wolności Rochester zapłacił najwyższą cenę. Kolejne ekscesy na dworze Karola II pogrążyły go w rozpaczy i pijaństwie. W tym okresie całą swoją uwagę poświęcił Elizabeth Barry, z której uczynił najważniejszą aktorkę londyńskiej sceny. Zmarł w wieku 33 lat, okazawszy jednak skruchę na łożu śmierci.

Sztukę George’a Etheredge’a „The Man of Mode” po raz pierwszy wystawiono w 1676 roku, a za inspirację dla jej głównego bohatera Dorimanta uznawano przyjaciela autora - hrabiego Rochestera. Kilkaset lat później Stephen Jeffreys powrócił do tej postaci w cenionej sztuce „The Libertine”, wystawianej z sukcesem w Londynie, a później w sławnym Steppenwolf Theatre z Johnem Malkovichem w roli głównej. Zafascynowany bohaterem aktor zaproponował Jeffreysowi ekranizację jego dramatu.

Stephen Jeffreys wspomina, że postacią drugiego hrabiego zainteresował się siedząc... u dentysty. „Mój wspaniały doktor, Gerald Lightman, oznajmił, że musi rozdać książki ze swojej kolekcji, które mogłyby okazać się niestosowne dla jego dorastającej córki. Postanowił podarować mi „Sodomę” hrabiego Rochester. Wstyd przyznać, ale wcześniej nie słyszałem zbyt wiele o tym autorze. Gdy wreszcie przeczytałem jego książkę, szybko zrozumiałem, czemu Gerald nie chciał jej pokazywać córce! Nigdy nie czytałem równie sprośnej sztuki, a miałem w ręku już niejedną”.

Zaintrygowany osobowością twórcy, Jeffreys przestudiował materiały historyczne na jego temat. Odkrył w nich bohatera, który wydawał się zaskakująco świeży i nowoczesny jak na artystę żyjącego w XVII wieku. „Zafascynowała mnie jego chęć podążania własnymi ścieżkami oraz dążenie do zburzenia świata, który z takim trudem zbudował. To historia o mrocznej stronie człowieka oświecenia”.

Uznany reżyser filmów reklamowych Laurence Dunmore, poszukujący materiału na fabularny debiut był pod równie wielkim wrażeniem Rochestera po lekturze scenariusza „ROZPUSTNIKA”. „Uznałem go za porywające studium człowieka, którego pochłonęły pasja, miłość i geniusz, a także niezwykły talent do psucia wszystkiego, co osiągnął”, tłumaczy Dunmore. „Chociaż kochał swoich bliskich, nie mógł się powstrzymać przed zniszczeniem tego, co było dla niego tak ważne.”

Nowa wizja epoki w "Rozpustniku"

Popularność Rochestera przypada na okres narodzin radykalnych idei, znaczącej pobłażliwości dla seksualnych eksperymentów i teatralnego oraz towarzyskiego rozpasania. Poniekąd epoka ta zapowiadała „szalone lata 60.”, tyle że aż 300 lat wcześniej. Problem w tym, że w kraju wychodzącym wówczas z mroków średniowiecza szerzyły się choroby, nędza i nietolerancja.

Reżyser Laurence Dunmore postanowił ukazać, jak gwałtownie zmieniała się atmosfera w czasach Rochestera w sposób jak najbardziej realistyczny. Zamiast koncentrować się na wystawności królewskiego dworu, poświęcił więcej uwagi obskurnym, tętniącym życiem ulicom miasta. „Chciałem stworzyć wiarygodną wizję XVII-wiecznej metropolii, użyć jak najwięcej naturalnego oświetlenia i zapełnić ekran mgłą, deszczem i dymem. Pragnąłem zaakcentować przepaść między spokojem, jaki panuje w posiadłości Rochestera i niezwykłą energią, wręcz podnieceniem, które charakteryzowały jego pobyt w Londynie.”

Precyzyjne oddanie dekadencji i zagrożeń, w które obfitowało życie w tej epoce w Anglii, wymagało zatrudnienia wyjątkowo utalentowanych specjalistów. Operator Alex Melman uzależnił wygląd filmu od charakteru jego tytułowego bohatera: „Rochester pijaństwem i chucią zapracował na przedwczesną śmierć, chcieliśmy więc nadać ‘ROZPUSTNIKOWI’ bardziej mroczny wygląd niż ten, z którym zazwyczaj kojarzymy filmy kostiumowe. Pośród brudu i chaosu można jednak odnaleźć swoiste piękno.”

Podkreśleniu różnic między światem arystokracji a prozą londyńskiej ulicy służył szereg technik operatorskich: „Dobraliśmy bogatą paletę kolorów do scen w teatrze”, zaznacza Melman, który pracował nad stroną wizualną oraz naturalnym oświetleniem ‘ROZPUSTNIKA’ z Benem Van Osem i Dienem Van Straalem (nominowanymi do Oscara za „Dziewczynę z perłą” ). „Wszystko zostało stonowane, zastosowaliśmy szereg m.in. błękitnych i nefrytowych filtrów, dzięki którym maksymalnie osłabiliśmy jedyny rodzaj oświetlenia, jaki był używany, tj. świec, oraz nadaliśmy ciałom aktorów zielonkawy odcień”, wyjaśnia Melman.

W odróżnieniu od większości reżyserów, Dunmore postanowił własnoręcznie operować kamerą. „Doświadczenie zdobyte w trakcie kręcenia reklam przyzwyczaiło mnie do takiego stylu pracy, rzadko umieszczałem kamerę na wózku czy podnośniku. Zależało mi na płynnym uchwyceniu akcji. Trzymając kamerę na ramieniu znalazłem się bliżej aktorów, przez co wszyscy czuliśmy się dużo swobodniej. To poczucie bliskości dobrze wpłynęło na jakość ich kreacji”.

Film kręcono w Tretower w Walii w jednym z ostatnich zachowanych średniowiecznych posiadłości szlacheckich, w szeregu zabytkowych obiektów w Somerset, m.in. Montecute, Charlecute i pałac Hampton Court oraz we wspaniałej katedrze Wells. Sceny rozgrywające się we wnętrzach kręcono na Wyspie Man w dekoracjach zbudowanych przez Bena Van Osa.

Najtrudniejsze zadanie, jakiemu musieli sprostać twórcy „ROZPUSTNIKA”, polegało na przygotowaniu charakteryzacji i fryzur, odpowiadających ekstrawaganckiej modzie XVII wieku. Charakteryzator Peter Owen, znany z pracy nad „Władcą pierścieni”, miło wspomina konsultacje z Laurence’em Dunmore’em: „Mieliśmy identyczny zamysł całości. Reżyser chciał podkreślić sztuczność ówczesnej mody i to wrażenie miało wypełniać każdy element kadru – nie tylko scenografię i charakteryzację”.

Najważniejszym wyzwaniem dla Owena okazała się niesamowita przemiana, a raczej fizyczny rozpad, postaci granej przez Johnny’ego Deppa: „Musieliśmy dokładnie zaplanować, jak Rochester będzie wyglądać, gdy oślepnie, straci zęby i zniedołężnieje. Obaj z reżyserem sporządziliśmy nawet mapy, jak wyobrażaliśmy sobie bohatera w różnych stadiach jego upadku. Na szczęście nasze szkice często pokrywały się, więc nie musieliśmy się o nic kłócić”, żartobliwie dodaje Owen. Wiele zabawy towarzyszyło przygotowywaniu charakteryzacji Johna Malkovicha, który jako król Karol II nosi ogromną protezę na nosie oraz imponującą perukę. Owen z dumą dodaje, że poczerwienienie oczu aktora i kontrastujący z tym blady makijaż jeszcze wyraźniej zaznaczyły zatroskanie monarchy wydarzeniami, których jest świadkiem.

Obsada

„Z takim namaszczeniem oddawał się Grzechowi, że nieraz omal nie oddał za niego życie”. Robert Parsons „A Sermon at the Earl of Rochester’s Funeral”, 1680

Od początku twórcy brali pod uwagę tylko jednego kandydata do roli największego buntownika epoki Restauracji: Johnny’ego Deppa. Aktor pamiętany z ekscentrycznych ról w takich filmach jak „Piraci z Karaibów”, „Marzyciel” i „Charlie i fabryka czekolady” nie wahał się, czy przyjąć rolę Johna Wlimota: „Czytając początkowy monolog mojej postaci, każdy aktor czuje, że ma do czynienia z czymś szalonym i niepowtarzalnym”. Gwiazdor zaznacza, że przygotowując się do roli, starał się dowiedzieć jak najwięcej o swojej postaci: „Zastanawiałem się, skąd wzięła się u niego potrzeba przekraczania granic i szprycowania się lekami. Nie wydaje mi się, żeby czerpał z tego przyjemność.”. Depp miał okazję odwiedzić Brytyjską Bibliotekę Narodową i przeczytać kilka listów, napisanych przez niego własnoręcznie. „Zaskoczyło, wręcz zszokowało mnie, że w listach do swojej matki i żony był na ogół bardzo czuły. Często kończył je słowami: ‘Niech Bóg nad Wami czuwa’. Zdziwiło mnie, że napisał to ktoś, kto uchodził za ateistę”.

W inną barwną postać epoki, dobrodusznego i postępowego króla Karola II, wcielił się John Malkovich. Karola i Wilmota łączyła szczególna więź, mająca swe początki już za życia ojca głównego bohatera (również noszącego imię John Wilmot). Za zbrojną pomoc władcy został on mianowany Hrabią Rochester w 1652 r. Jemu też przypisuje się ukrycie monarchy w drzewie, gdy ten uciekał przed mordercami. Pierwszy hrabia Rochester zmarł dwa lata przed powrotem władcy na tron.

Malkovich określa stosunek monarchy do młodego Rochestera jako ojcowski: „Ojcowie często przymykają oko na wybryki dzieci. Utalentowani synowie mogą uniknąć kary za niemal każde przewinienie”. Aktor zaznacza, że powodem zatargów między postaciami było zamiłowanie do kobiet i trunków: „Charles znajdował czas na uciechy i pracę, Rochester nie potrafił tego połączyć. Z tego brała się ich wzajemna niechęć do siebie”.

Samantha Morton, aktorka nominowana do Oscara za role w „Naszej Ameryce” i „Słodkim draniu”, została wybrana przez producentów „ROZPUSTNIKA” do roli Elizabeth Barry, powabnej protegowanej hrabiego. Morton przeanalizowała teksty źródłowe na temat swojej postaci, ale postanowiła podejść do niej w sposób instynktowny: „Oczywiście ludzie przestrzegali wówczas określonych zasad etykiety, część z nich odnosiła się do stroju. Dla mnie kluczem do zrozumienia Elizabeth były jednak jej emocje, które pozostają uniwersalne.”

Największym wyzwaniem przed jakim stanęła odtwórczyni roli Barry było odtworzenie roli aktorki, która sama gra w wielu sztukach epoki Restauracji: „Musiałam nie tylko sprawdzić się jako Elizabeth Barry, ale także jako Elizabeth Barry grająca Ofelię i zbierająca owacje na stojąco”. Największą satysfakcję przyniosło aktorce jednak partnerowanie Johnny’emu Deppowi: „Współpraca z nim była niezwykle twórcza, stworzyliśmy razem idealną parę”.

Rosamund Pike, grającą żonę Rochestera, zafascynowała historia Elizabeth Malet, którą główny bohater porwał, a po odsiedzeniu kary w więzieniu poślubił. Według Pike jej bohaterkę wyróżniał niebanalny temperament: „Była cierpiącą żoną, ale nie brakowało jej charakteru. Czuła, że wiele ją łączy z Rochesterem i że rozumie go jak nikt inny. Jemu to jednak nie wystarczało. Łatwo nam utożsamić z osobą zakochaną w kimś, kto ciągle musi łamać reguły”.

Kolejną kobietą w życiu Rochestera była prostytutka Jane, według której w życiu mężczyzny jest miejsce na 3 rodzaje miłości: „cielęcą, ślubną i śmiertelną”. W tej roli widzowie obejrzą wschodzącą gwiazdę kina brytyjskiego Kelly Reily. Młoda aktorka mówi o swojej postaci: „Jest ulepiona z tej samej gliny co Rochester. Pełna życia, pogodna, ale też świadoma miejsca, które zajmuje w jego życiu. Spodobała mi się dlatego, że nie chciała w nim niczego zmieniać.”

Obsadę uzupełniają cenieni aktorzy brytyjscy tacy jak Tom Hollander w roli dramaturga George’a Etheredge’a oraz znany komik Johnny Vegas jako słynny hulaka i kpiarz Charles Sackville.