Czy to bajka, czy nie-bajka? 4

Bakshi jest uważany za twórcę kontrowersyjnego, głównie ze względu na niepohamowaną skłonność do mieszania zwykłej techniki animacyjnej z techniką rotoskopową. Film Ralpha Bakshiego prezentuje tę technikę aż do upojenia, aczkolwiek należy uczciwie przyznać, iż o ile jest to pierwsza próba przeniesienia na ekran epopei o Śródziemiu, to zupełnie dobrze przetarł on szlak dla współczesnej wersji Petera Jacksona.

Film zawiera w sobie treść „Drużyny Pierścienia”, oraz „Dwóch wież”, kończąc się na bitwie o Helmowy Jar. Miał być kontynuowany, ale po fiasku pierwszej części, Bakshi nie otrzymał środków na dokończenie tego projektu. Być może spodziewał się takiego obrotu sprawy, bo otrzymaliśmy w efekcie upiorne stretto, zrozumiałe wyłącznie dla zagorzałych czytelników Tolkiena. Scenarzysta nienajlepiej radzi sobie również z dramaturgią kluczowych dla akcji scen. Pojedynek czarodziejów jest pozbawiony napięcia, do tego niezdarnie animowany. Saruman prezentuje swoją magiczną laskę Gandalfowi stojącemu w katatonii, trzymając ją przed sobą w objęciach jak kłodę drewna. Gdyby nie dialogi, scena ta byłaby kompletnie nie do pojęcia. W pościgu Nazgulów za Frodem, konie jakby przestały słuchać swoich jeźdźców. Starcie jeźdźców Rohanu z odziałem Orków przypomina zawody dwóch drużyn niepełnosprawnych, przy czym Orki wyglądają jak grupa ślamazarnych, wydających nieartykułowane odgłosy, zwolnionych z zakładu zamkniętego debili.

Zarówno Orki jak i jeźdźcy Rohanu oraz Nazgule to przeniesiona do animacji akcja na żywo, przedstawiona w technice rotoskopowej. Podobnie prolog, w którym występuje Isildur i Sauron, a także moment tworzenia pierścieni, tłum w gospodzie „Pod Rozbrykanym Kucykiem”, oraz starcia bitewne.

W przypadku postaci animowanych, poza udźwiękowionym przez rewelacyjnego Petera Woodthorpe’a Gollumem (genialny pomysł, nota bene dokładnie odwzorowany przez Jacksona), reszta przedstawia się przeciętnie, o ile nie groteskowo. Weźmy przykład Balroga – komiczne skrzyżowanie motyla z niezdarnym monstrum o słoniowatych nogach zakończonych stopami-kulfonami w typie futrzanych bamboszy, czy też Elfów, bardziej przypominających nieziemskie zjawy o cielęcym wejrzeniu niż wyniosły, dumny i srogi lud z zamierzchłych czasów.

Nudnej akcji nie ratują te krótkie chwile, gdy narracja filmowa nieco się ożywia, jak w niezłej dramaturgicznie scenie Bilba i Froda w Rivendell, albo w chwili pierwszego spotkania z Nazgulem na drodze do gospody w Bree, gdzie Hobbici ukryci są pod korzeniem drzewa (scena niemal dosłownie skopiowana przez Jacksona), i gdzie można by poczuć ciarki grozy, gdyby nie fakt, iż upiór z niewytłumaczalnych przyczyn człapie i kuleje jak stary, zniedołężniały dziad.

Mocną stroną filmu jest obsada aktorska: użyczający głosu Aragornowi John Hurt, Fraser Kerr jako Saruman, William Squire jako Gandalf, Anthony Daniels jako Legolas (znany z roli robota C-3PO w „Gwiezdnych wojnach”) oraz narrator całej opowieści Norman Bird w roli Bilbo Bagginsa.

Jackson nie ograniczył się tylko do kopiowania charakterystyki animowanych postaci z wersji Bakshiego, wykorzystał również wiele innych jego pomysłów. Okrągły dom Bilbo Bagginsa w Bag End został żywcem przeniesiony do „Drużyny Pierścienia”, podobnie jak wspomniana wyżej sceneria z upiorem na drodze, scena w Rivendell, gdy budzący się Frodo widzi Gandalfa czy też scena rozmowy Froda z Bilbem.

Najbardziej jednak zainspirowała go chyba sekwencja przejścia przez górę Moria, począwszy od próby pokonania drzwi do wnętrza Khazad-dum, przez wędrówkę przez pieczary, a skończywszy na pojedynku Gandalfa z Balrogiem.

Jeśli do filmu Jacksona dodać jeszcze kilka rozwiązań z „Tarana i magicznego kotła” – postać pokracznego lizusa, sługi Rogatego Króla, jako pierwowzoru Gadziego Języka, oraz sylwetki potężnych ptaków - szpiegów króla, występujących jako „rumaki” Nazgulów, to otrzymamy niemal wszystkie najbardziej przykuwające uwagę elementy składające się na sukces drugiej ekranizacji. Wystarczyło dopracować dziurawy narracyjnie scenariusz i wykorzystać zdobycze współczesnej techniki kinematograficznej, aby widz mógł nareszcie z przyjemnością i ze zrozumieniem śledzić filmową akcję.

Czy można na koniec powiedzieć coś dobrego na temat ścieżki dźwiękowej? Z trudem. W filmie animowanym muzyka odgrywa rolę kluczową, bowiem przy ograniczonych możliwościach tego gatunku dźwięk musi pomagać tworzyć atmosferę i wpływać dodatnio na ciągłość filmowej narracji. Niestety, tutaj nie udaje się to prawie wcale. Muzyka zazwyczaj przeszkadza w scenach, nie przystając do ich dramaturgii, do tego jest zbyt masywna i za ciężka, zbyt monumentalnie zinstrumentowana jak na potrzeby tej epickiej opowieści, mimo wszystko bardziej odpowiednia do filmów wojennych czy westernów z lat 50-70-tych, niż do lirycznej opowieści o bohaterach, gotowych oddać życie za utrzymanie porządku bajkowego, dziewiczego świata.