Pressboki

Aktorzy

Tytus Andronikus - Zdobywca Oscara, Anthony Hopkins (Milczenie Owiec, Instynkt, Joe Black, Maska Zorro, Amistad, Nixon, Wichry Namiętności, Okruchy Dnia, Cienista Dolina, Bram Stoker's Dracula, Howards End, Chaplin).

Tamora - Zdobywczyni Oscara, Jessica Lange (Tootsie, Blue Sky, Cousin Bette, Hush, Tysiąc Akrów, Rob Roy, Losing Isaiah, Przylądek Strachu, Music Box, Zbrodnie Namiętności, Sweet Dreams, Frances, Listonosz Zawsze Dzwoni Dwa Razy).

Saturninus - Zdobywca Nagrody Tony ("Cabaret"), Alan Cumming (Oczy Szeroko Zamknięte, Company Man, Urban Folk Tales, Plunkett & MaCleane, Buddy, Romy i Michelle na Zjeździe Absolwentów, Spice World, Emma, GoldenEye, Circle of Friends, Second Best).

Aaron - Harry Lennix (Get on the Bus, Clockers, Mo' Money, Bob Roberts, The Five Heartbeats oraz serial TV Ostry Dyżur).

Marcus - Colm Feore (The Wrong Guy, Miasto Aniołów, Airborne, Mniejsze Zło, Czerwone Skrzypce, Bez Twarzy, Night Falls on Manhattan, Thirty-Two Short Films about Glenn Gould, Żelazny Orzeł II).

Lucius - Angus Macfadyen (Waleczne Serce, The Cradle Will Rock, Death Valley, Façade, Lanai-Loa, Snide and Prejudice, Warriors of Virtue, Nevada, Still Breathing, The Brylcreem Boys).

Chiron - Jonathan Rhys Meyers (Idol, Guwernantka, Ride with the Devil, Telling Lies in America, The Maker, Michael Collins, Nieważny Człowiek).

Demetrius - Matthew Rhys (House of America oraz serial TV Backup).

Lavina - Laura Fraser (Cousin Bette, Człowiek w Żelaznej Masce, Left Luggage, Paris Brixton, Good Day for the Bad Guys, Small Faces).

Bassianus - James Frain (Hilary and Jackie, Cienista Dolina, What Rats Won't Do, Catching Fire, Młyn nad Flosą, Red Meat, An Awfully Big Adventure, Loch Ness, Nothing Personal).

Young Lucius - Osheen Jones

Quintus - Kenny Doughty (I Want You).

Mutius - Blake Ritson (Different for Girls, oraz telewizyjny "Breaking the Code").

Aemilius - Constantine Gregory (GoldenEye, Ostatni Cesarz, England My England, Back in the U.S.S.R., Shadow of China, The Russia House).

Filmowy Rzym

Rzym współczesny, zbudowany na ruinach Rzymu starożytnego, był dla filmu idealną scenerią. Nasza koncepcja stylistyczna zakładała pewną ponadczasowość, czy raczej bezczasowość akcji, istnienie spójnej rzeczywistości, która łączyłaby w sobie starożytne, barbarzyńskie elementy z cechami współczesnymi, więc bliskimi widzowi. Zamiast rekonstruować na planie Rzym z czterechsetnego roku naszej ery, postanowiliśmy kręcić film w scenerii symbolicznej, jednocześnie prawdziwej i teatralnej, historycznej i ahistorycznej - w ruinach willi Hadriana, w termach Karakalli, w Koloseum. Kontrapunktem dla starożytnych ruin był budynek główny E.U.R., niegdyś siedziba rządu Mussoliniego. To dziwaczny twór architektoniczny, ze względu na swoje groteskowe antyczne odwołania zwany czasem "Kwadratowym Koloseum". Ten ogromny, surrealistyczny pomnik narodowej megalomanii Włochów idealnie pasował do nastroju dramatu i okazał się wymarzoną scenerią dla znacznej części filmu.

Architektura pełni w Tytusie funkcję symboliczną, odwołując się do pewnych uniwersalnych wyobrażeń, a nierzadko również do stereotypów. Najbardziej jaskrawym przykładem takiego ujęcia jest wykorzystanie Koloseum, symbolu okrucieństwa, miejsca, w którym walka o życie sprowadzona została do roli plebejskiej rozrywki.

Okrucieństwo i przemoc - dosłowność a poezja

Starałam się jak najwierniej trzymać koncepcji szekspirowskiej. Genialność dramatu jest wynikiem zestawienia najprostszych, niemal zwierzęcych instynktów i odruchów z metaforą o wielkiej, poetyckiej sile wyrazu. Równowaga między tymi dwoma sposobami obrazowania nie zostaje ani na moment zachwiana. Nie ma tu ani akcji dla samej akcji, ani też taniego sentymentalizmu. W odróżnieniu od sceny gwałtu i okaleczenia Lawinii, scena, w której Aaron tasakiem obcina Tytusowi dłoń pokazana jest z cała dosłownością. Ból, krzyk, bryzgająca krew, szmaty, którymi Tytus próbuje ją zatamować... pełen realizm, obiektywna, paradokumentalna forma. Napięcie między tym, co rzeczywiste a tym, co nadrealne, między dosłownością a poezją, stanowi esencję filmu, jest źródłem jego energii i siły przekazu.

W szekspirowskiej tragedii człowiek jest zrazem zwierzęciem, symbolem i bóstwem. Rzym, mówi Tytus "jest dziczą pełną tygrysów" Lavinia to "łania", a dokonany na niej brutalny gwałt, jak i zemsta Tytusa, to bezpośrednie odniesienia do historii Filomeli z metamorfoz Owidiusza. Ten dualizm słowa i obrazu znalazł wyraz w filmie. Lawinia-łania pada ofiarą krwiożerczych tygrysów, synów Tamory - Chirona i Demetriusza. Ukazaniu metaforycznej warstwy tekstu służą także pojawiające się w kilku miejscach filmu symboliczne sceny, stylizowane na japońskie haiku. Strzępy pamięci, pogoń za tym, co nieuchwytne, przenikanie się planów... z wolna zanika granica między rzeczywistością a iluzją, koszmar staje się jawą, a szaleństwo - jedyną prawomocną logiką.

Scena finałowa. Uczta przeradza się w krawą łaźnię, Lucjusz mierzy z pistoletu do cezara. Pada strzał. Odjazd kamery: wnętrze pałacu okazuje się dekoracją ustawioną na arenie Koloseum. Tym razem trybuny są pełne. Widzowie oglądają spektakl w zupełnej ciszy. Przerażeni. Ci widzowie to my. Kontrapunktem dla mrocznej szekspirowskiej tragedii jest podróż młodego chłopca - od zupełnej niewinności, po życiową mądrość, współczucie i zdolność podejmowania wyboru. Lucjusz bierze na ręce dziecko Aarona, wroga swego dziadka i opuszcza arenę Koloseum. Wstaje nowy dzień. Odkupienie jest jeszcze możliwe. Julie Taymor

Postacie

TYTUS ANDRONIKUS (Anthony Hopkins) Wiek: późne lata 50-te, wczesne 60-te. Rzymski Generał, który prowadził wojnę przez 40 lat i stracił dwudziestu jeden synów w bitwie o Rzym. Honorowy. Zdolny do brutalności.

TAMORA (Jessica Lange) Późne lata 30-te, wczesne 40-te. Królowa Gotów, żona Saturninusa. Atrakcyjna, seksowna, zabawna, przebiegła, zdolna do wpływania na innych ludzi, zemsta sprawia jej radość. Mieszanka opanowania, sex-appealu, humoru i doświadczenia.

AARON (Harry Lennix) Ciemnoskóry murzyn, w późnych latach 20-tych, 30-tych, zawodowy żołnierz, sekretny kochanek Tamory, ma złośliwe poczucie humoru, ofiara rasizmu, niemoralny i okrutny.

SATURNINUS (Alan Cumming) Rzymski Cesarz, lata 30-te, mąż Tamory: rozdrażniony, arogancki, zmysłowy. Pragnie demonstrować i utrzymywać swą władzę. Dziecko będące pod wpływem Tamory. Skorumpowany, mierny, niebezpieczny, seksowny.

LAVINIA (Laura Fraser) Córka Tytusa. Wczesne lata 20-te. Piękna. Prawa. Silna. Prostolinijna. Żona Bassaninusa. Znosi i wyraża cierpienie.

DEMETRIUS (Matthew Rhys) Starszy brat Chirona, syn Tamory. 18-20 lat. Niepohamowany, dorastający książę, którym kieruje testosteron. Gwałciciel i morderca. Napawa się okrucieństwem. Tchórz znęcający się nad słabszymi. Amitny. Dosłowny. Seksowny.

CHIRON (Jonathan Rhys Meyers) Młodszy brat Demetriusa i syn Tamory. 16-18 lat. Rozdrażniony książę, pasujący do swojego starszego brata. Cichy. Gwałciciel i morderca. Niemoralny. Napawa się okrucieństwem.

LUCIUS (Angus Macfadyen) Najstarszy z synów Tytusa, około 30-stu lat. Lubi wojnę, twardy, ambitny, realista. Bierze odwet za zbrodnię na swojej rodzinie i przejmuje kontrolę nad Rzymem.

MARCUS (Colm Feore) Młodszy brat Tytusa. Lata 40-te. Realnie myślący. Nie jest wojownikiem ani idealistą. Mimo że, litościwy jest również politykiem i tym, który ocalał.

BASSIANUS (James Frain) 20-sto, 30-sto letni. Młodszy brat Saturninusa i mąż Lavinii. Honorowy, szczery. Przeciwieństwo Saturninusa.

MŁODY LUCIUS (Osheen Jones) Jedyny syn Luciusa. Ma 12 lat. Inteligentny niewinny, który przygląda się swojemu niezrozumiałemu otoczeniu i okrucieństwu dorosłych.

QUINTUS (Kenny Doughty) Syn Tytusa. Nobliwy. Żołnierz, który walczy za swoje przekonania. Ma dobrą kondycję fizyczną. Ma zmysł przewidywania.

MARTIUS (Colin Wells) Syn Tytusa. Lata 20-te. Młody. Odważny, ale w końcu złamany. Walczy za swoje przekonania.

MUTIUS (Blake Ritson) Syn Tytusa. Lata 20-te. Ofiara furii ojca.

NIAŃKA/ OPIEKUNKA Niańka Tamory. 40-50 lat. Plotkarka i rasistka. Oddana Tamorze. Ciepła. Przeraża ją myśl, że jej pani może nosić w swoim łonie czarne dziecko.

AEMILIUS (Constantine Gregory) Lata 50-te. Najbliższy doradca Saturninusa. Niezawodny dyplomata.

Streszczenie

Rzymski wódz, Tytus Andronikus, wraca zwycięski z długiej kampanii przeciw barbarzyńcom. Tradycja każe, by w czasie triumfu złożył w ofierze jednego z jeńców. Wierny obyczajom, Tytus wybiera najstarszego syna królowej Gotów, Tamory i, głuchy na jej błagania, dopełnia ofiary. Tymczasem Tamora zostaje wyniesiona do władzy przez amoralnego i zepsutego do szpiku cesarza Saturnina. Jej dwaj synowie, Chiron i Demetriusz, dokonują zemsty na jedynej córce Tytusa, Lawinii. Tak zaczyna się najdziksza i najbardziej krwawa z szekspirowskich tragedii. Opowieść o zemście za zemstę, o obłędzie, o ideałach, które przestały cokolwiek znaczyć. Opowieść o człowieku, który w imię najwyższych wartości splamił sobie ręce niewinną krwią i przemienił Wieczny Rzym w piekło na ziemi.

Film otwiera prolog, ukazujący przemoc jako irracjonalny, dziecinny kaprys. W przeciągu paru chwil zabawa przeradza się w krwawą wojnę, kuchenny stół w arenę Koloseum, a ołowiani żołnierze w wycieńczonych wieloletnią walką rzymskich legionistów; oto Tytus i jego armia wracający ze zwycięskiej kampanii przeciw barbarzyńcom. Główną cechą filmu jest ruch, przemieszanie pojęć i konwencji. Antyczne zbroje i broń, motocykle, czołgi i zaprzężone w konie rydwany mogą współistnieć obok siebie dlatego, że, podobnie jak postacie dramatu, są tylko zabawkami w rękach kapryśnego losu. Trybuny Koloseum są puste. Zewsząd dobiegają jednak głosy, słychać gwar i okrzyki na wiwat. To budzą się duchy przeszłości. Chłopiec zaś przybiera postać Lucjusza, Tytusowego wnuka. To jego oczyma widzimy rzymski świat - świat zemsty i litości.

Wielki rzymski wódz Tytus Andronikus to postać fascynująca, lecz zarazem budząca głęboki niepokój. Na pierwszy rzut oka przypomina współczesnych dowódców, takich jak Colin Powell czy generał Schwarzkopf. Lud rzymski darzy go miłością i otacza czcią, należną wielkiemu bohaterowi. Pragnie, by w tak trudnych dla imperium czasach zasiadł na cesarskim tronie i przywrócił państwu wewnętrzną równowagę. Tytus jest człowiekiem honoru, ojcem surowym ale kochającym, obywatelem szanującym prawo i tradycję. Paradoksalnie, właśnie owa wierność ideałom, bezkompromisowość i, w gruncie rzeczy, nieumiejętność dostosowania się do wymogów współczesności, staną się zarzewiem tragedii.

Zgodnie z prastarym rytuałem, Tytus składa w ofierze pierworodnego syna pojmanej w niewolę królowej Gotów, Tamory. Oto pierwsza odsłona dramatu, zawiązanie wydarzeń, które wkrótce wymkną się spod czyjejkolwiek kontroli. Już niebawem wielki triumfator zstąpi w otchłań krwi i szaleństwa. Budowana konsekwentnie przez całe życie wizja świata wali się w gruzy. Podobnie jak król Lear, dopiero w obłędzie dostrzega Tytus ludzi takimi, jacy są naprawdę. Jakże przejmująca, jak bliska w wyrazie dokonaniom teatru absurdu jest scena, w której zdaje sobie sprawę, że "wielka bogini sprawiedliwości" opuściła ziemię na zawsze. Pisze rozpaczliwe listy do bogów, by naprawili wyrządzone przezeń zło. Przywiązuje je do strzał i wystrzeliwuje w niebo. Wreszcie zemsta się dopełnia...

Twórcy

Reżyseria - Julie Taymor, reżyserka broadway'owskiego Króla Lwa, zdobywczyni sześciu Tony Awards włącznie z nagrodą za Najlepszy Musical, pierwsza kobieta, która zdobyła tę nagrodę za Najlepszą Reżyserię Musicalu.

Scenografia - Pięciokrotnie nominowany do Oscara Dante Ferretti (Przygody Barona Munchausena, Hamlet Zeffirellego, Wiek Niewinności, Wywiad z Wampirem, i Kundun).

Kostiumy - Dwukrotna zdobywczyni Oscara Milena Canonero (Rydwany Ognia, Barry Lyndon, Mechaniczna Pomarańcza, Pożegnanie z Afryką, Dick Tracy).

Zdjęcia - Luciano Tovoli (Desperate Measures, Kobieta Samotna, Druga Prawda).

Muzyka - Dwukrotnie nominowany do Oscara Elliot Goldenthal (Wywiad z Wampirem, Michael Collins, Drugstore Cowboy, Batman Forever, Gorączka, Czas Zabijania, Chłopak Rzeźnika).

Montaż - Zdobywczyni Oscara Françoise Bonnot (Z, Zniknięcie, Miejski Obłęd, A Weekend in the Country, 1492: Wyprawa do Raju, Fatman & Little Boy, The Sicilian, Rok Smoka).